زندگی نامه
ولادت
امام علی بن موسی رضا علیه السّلام بنا به قول بسیارى از مورّخان، در سال 148 [۲] و بنا به قول اندکى دیگر از آنان ، در سال 153 [۳] در 11 ذى القعده یا ذى الحجه و یا ربیع الاول در شهر مدینه چشم به جهان گشود.
مادر
درباره نام مقدّس این خانم، راویان اختلاف دارند.برخی آن حضرت را خیزران[۴] نامیده اند و گفته اند که ایشان ام ولد و از اهالى نوبه بوده و اروى نام داشته و لقبش شقراء بوده ست. برخى گفته اند اسم او نجمه[۵] و کنیه اش امّ البنین بوده و برخى نام آن بانو را تکتم[۶] دانسته اند.
شیخ صدوق در مورد ایشان می نویسد:«ایشان از زمره زنان شریف غیر عرب و کنیز حمیده خاتون مادر امام موسى علیه السّلام، و از زنان شایسته در عقل و دین و شرف بود و بانویش حمیده را بسیار محترم مى داشت و از روى احترام به او هرگز در مقابلش نمى نشست. بنابراین حمیده به پسرش امام موسى علیه السّلام گفت:«اى فرزند، یقینا تکتم کنیزى است که من هرگز بهتر از او را ندیده‌ام و شکّى ندارم که خداوند به او فرزندانى عطا خواهد کرد. من او را به تو بخشیدم و سفارش مى‌کنم که با مهربانى با او رفتار کنى.» [۷]
مشخصات ظاهری
بسیارى از مورّخان گفته اند که امام رضا علیه السّلام خرمایى یا عمیقا سرخ رو بودند[۸]، و در برخى اسناد گفته شده است که ایشان سفیدرو بودند و قدّى میانه داشتند[۹] و مانند جدّ بزرگوارشان پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و آله بوده اند[۱۰] و مانند جدّشان در تمام صفات اخلاقى و تربیت عالى بر سایر پیامبران برترى داشته اند.
همچنین بر انگشتر حضرت حک شده بوده است «ولى اللّه» [۱۱] و انگشتر دیگرى داشته اند که بر آن نوشته شده : «العزّة للّه» [۱۲]. برخی نیز نقش انگشتر ایشان را « ما شاء الله و لا حول و لا قوّة الّا بالله » نوشته اند.[۱۳]
کنیه والقاب
کنیه
امام کاظم علیه السّلام کنیه ابوالحسن را به ایشان عنایت فرمودند.[۱۴] و به على بن یقطین گفتند:اى على، این پسرم (با اشاره به امام رضا علیه السّلام) آقاى فرزندان من است و من کنیه خیش را به او داده ام.[۱۵] البته امام کاظم نیز کنیه شان ابو الحسن بوده است و این کنیه میان پدر و فرزند مشترک امی باشد. بدین جهت امام کاظم علیه السّلام را «ابو الحسن اوّل» و امام رضا علیه السّلام را «ابو الحسن دوم» مى نامند.
البته ابوفرج اصفهانی در مقاتل الطالبین به نقل از اباصلت کنیه ابوبکر را نیز به ایشان نسبت می دهد که از آن به ندرت استفاده می شده است .[۱۶]
القاب
امام رضا (علیه اسلام) دارای القاب بسیار زیادی می باشند.برخى از القاب آن حضرت عبارتند از:
- رضا
- صابر[۱۷]
- زکی[۱۸]
- وافی[۱۹]
- سراج اللّه[۲۰]
- قرّة عین المؤمنین[۲۱]
- مکیدات الملحدین[۲۲]
- صدیق[۲۳]
- فاضل[۲۴]
همسران و فرزندان
در مورد تعداد همسران آن حضرت بین مورخان اختلاف است.اکثر مورخان تعداد همسران آن حضرت را یک یا دو نفر نوشته اند.عده کمی نیز برای حضرت سه همسر یاد کرده اند.اما مشهور این است که حضرت دارای همسری به نام سبیکه (س) بوده اند که ایشان مادر امام جواد (علیه اسلام) و از خاندان ماریه قبطیه همسر پیامبر(ص)، بوده است.[۲۵] همچنین همسر دیگری نیز که برای امام ذکر شده است که او ام حبیبه دختر مأمون است که به پیشنهاد مأمون با امام ازدواج می کند.
در شماره و اسامى فرزندان امام علیه السّلام نیز اختلاف است، گروهى آنها را پنج پسر و یک دختر نوشته اند، به نام هاى محمّد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه.امّا شیخ مفید بر این باور است، که امام هشتم علیه السّلام را، فرزندى جز امام محمّد جواد علیه السّلام نبوده است، و ابن شهرآشوب و طبرسى در اعلام الورى، نیز بر همین اعتقاد مى باشند، اما قول معتبر در تعداد فرزندان، این است که آن حضرت را دو فرزند بوده، به نامهاى محمّد و موسى، و جز آنها فرزندى از آن حضرت به جاى نمانده است.[۲۶]
امامت
| امام علی بن موسی الرضا علیه السلام | |
 |
|
| رویدادهای مهم زندگی | |
| قیام حسین صاحب فخ • قیام یحیی بن عبدالله در دیلم • زندانی شدن امام کاظم (ع) • شهادت امام کاظم علیه السلام • شورش مأمون عباسی علیه امین خلیفه عباسی • قتل امین و خلافت مأمون • قیام محمد بن جعفر (دیباج) • قیام ابن طباطبا و ابوسرایا • قیام زید بن موسی بن جعفر (زیدالنار) • خروج امام رضا (ع) از مدینه به دستور مأمون • قیام ابراهیم بن موسی در یمن • ورود امام رضا(ع) به مرو • ولایتعهدى امام رضا علیه السلام • شهادت امام رضا علیه السلام | |
| بستگان | |
| پیامبر اکرم(ص) • امام علی(ع) • حضرت زهرا(س) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • امام سجاد (ع) • امام باقر (ع) • امام صادق (ع) • امام کاظم (ع) • امام جواد (ع) • محمد بن جعفر صادق (دیباج) • نجمه خاتون• سبیکه • حسین بن علی صاحب فخ • احمد بن موسی • حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام • زید بن موسی • ابراهیم بن موسی • • اسحاق بن موسی • حسین بن موسی • عبدالعظیم حسنی | |
| اصحاب | |
| بزنطی • حسن بن محبوب • محمد بن ابی عمیر • عبدالله بن مغیره • صفوان بن یحیی • جمیل بن دراج • حماد بن عثمان • حماد بن عیسی • اباصلت هروی • حسن بن علی بن فضال • زکریا بن آدم • زکریا بن ادریس • فضل بن شاذان | |
| خلفای معاصر | |
| ابوجعفر منصور دوانیقی • مهدی • هادی • هارون الرشید • هادی • مأمون | |
| آثار | |
|
|
|
| مکان های مرتبط | |
| مدینه • مکه • نقره • بصره • اهواز • اقلید • ابَرقوه • یزد • رباط پشت بادام • طبس • نیشابور • ده‌سرخ • مشهد | |
با وجود اینکه وضعیت مسأله امامت در اواخر زندگى موسى بن جعفر علیه السّلام
به دلیل زندانی بودن امام ، بسیار پیچیده و سخت بود، اما بیشتر اصحاب امام
کاظم علیه السّلام جانشینى امام رضا علیه السّلام را از طرف آن حضرت
پذیرفتند. شیخ مفید نام دوازده تن از این صحابه را که روایاتى در موضوع
تعیین امام رضا علیه السّلام به جانشینى پدر بزرگوارش نقل کرده اند، ذکر
مى‌کند که مهمترین آنها: داود بن کثیر الرقّى، محمد بن اسحاق بن عمّار، على
بن یقطین و محمد بن سنان مى باشند.[۲۷]
با این حال باز به دلیل تقیّه و نیز فرصت طلبى اشخاصى که اموالى از طرف کاظم علیه السّلام از شیعیان گرفته بودند[۲۸] و همچنین وجود برخى از روایات نادرست که در آنها علایمى را براى منحرف ساختن اذهان از امام علیه السّلام، شناسانده بودند، مشکلاتى به وجود آمد.این اشخاص با پول هایی از امام که نزد خود داشتند و متعلق به امام بود ، خانه و غلّات خریدند و وقتى خبر رحلت امام علیه السّلام به آنها رسید، وفات آن حضرت را انکار کرده و در میان شیعه شایع کردند که امام کاظم علیه السّلام نمرده است؛ زیرا او قائم آل محمّد است.[۲۹]
پس از شهادت امام کاظم علیه السّلام دو گرایش عمده بنامهاى قطعیّه و واقفیه پدید آمد. قطعیّه رحلت امام کاظم علیه السّلام را تأیید کرده و امامت امام رضا علیه السّلام را پذیرفت.[۳۰]اما گرایش واقفیه به بهانه باور نداشتن به درگذشت امام کاظم علیه السّلام بر اعتقاد به امامت یا مهدویت آن حضرت باقى ماند.[۳۱]امام رضا علیه السّلام در روایتى سرنوشت آنها را اینگونه بیان فرمودند:« در حیرت زندگى مى‌کنند و نهایت در حال کفر مى میرند.»
سفر به بصره و کوفه
بعد از شهادت امام موسى کاظم علیه السّلام، امام رضا علیه السّلام به منظور معرفى خود و اثبات امامتش و براى از بین بردن اشتباهات مبهم آنهایى که از حقیقت منحرف شده بودند، به بصره و کوفه سفر کرد. او در بصره در منزل حسن بن محمد علوى سکونت گزید و در آنجا با گروهى از مسلمانان جلسه اى برگزار کرد که در میان آنها عمرو بن هداب نیز که از اهل بیت علیهم السّلام برگشته بود و نسبت به آنها سرسختى به خرج مى داد، حضور داشت.ایشان همچنین در آن جلسه جاثلیق مسیحى و رأس الجالوت را هم شرکت دادند و جواب تمام سؤال های آنها را به نحو احسنت دادند.[۳۲] از نکات قابل توجه این جلسات آن بود که امام در مناظراتی که با مردم دیگر سرزمین های اسلامی داشتند ، جواب آنها را به زبان خود مردم آن سرزمین می دادند.
